Aspekty społeczno-kulturowe w językach słowiańskich

Termin: 05.09.2016 - 06.09.2016
Miejsce: Bańska Bystrzyca

W dniach 5-6 września 2016 r. w Bańskiej Bystrzycy na Słowacji odbyła się trzecia konferencja z cyklu „Języki słowiańskie w ujęciu socjolingwistycznym” z udziałem członków Komisji Socjolingwistyki afiliowanej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów. Tym razem tytuł konferencji brzmiał Aspekty społeczno-kulturowe w językach słowiańskich (Sociokultúrne aspekty v slovanských jazykoch), a organizatorem spotkania była Katedra Języka Słowackiego i Komunikacji Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Mateja Bela w Bańskiej Bystrzycy. 
Założeniem organizatorów było skupienie się na tematyce nawiązującej do planowanego na 2018 r. XVI Międzynarodowego Kongresu Slawistów. W ciągu dwóch dni zostało wygłoszonych 20 referatów, których autorami byli przedstawiciele ośrodków naukowych z Bańskiej Bystrzycy, Kijowa, Krakowa, Lublina, Mińska, Rijeki, Sofii, Siedlec, Warszawy, Wiednia i Wilna. Odnosiły się one do funkcjonowania w przestrzeni społeczno-kulturowej takich języków jak: polski, rosyjski, ukraiński, bułgarski, chorwacki, słowacki, czeski, serbski.
Referat wprowadzający, wygłoszony przez przewodniczącą Komisji Socjolingwistyki Halinę Kurek nawiązywał do tematyki poprzedniej – organizowanej w 2014 r. w Bydgoszczy – konferencji. Dotyczył on wpływu globalizacji na przemiany języka, co referentka przedstawiła na przykładzie polszczyzny polskiej wsi. Globalizacja jako czynnik decydujący o pewnych procesach w języku pojawił się również w innych wystąpieniach, między innymi w referatach omawiających problematykę komunikacji elektronicznej. Vladimír Patraš pokazał Internet jako przestrzeń służącą upowszechnianiu szczególnego rodzaju dyskursu i medialnego (alternatywnego) obrazu świata. Szerzące się również za pośrednictwem Internetu procesy innowacyjne w słowiańskim słowotwórstwie omawiała Elena Koriakowcewa. Z kolei referat Renaty Kucharzyk dotykał problemu glokalizacji i nowej roli polskich gwar w komunikacji elektronicznej. 
Funkcjonowanie społeczności bilingwalnych w XXI w. pokazały referaty Ireny Masojć i Switłany Sokołowej. Pierwszy dotyczył języka polskich mediów na Litwie (na przykładzie używanych w radiu zwrotów adresatywnych). Drugi z nich stanowił próbę ujęcia specyfiki ukraińsko-rosyjskiego bilingwizmu na Ukrainie, a za jego dopełnienie można uznać referat Oleny Rudy na temat krajobrazu lingwistycznego Kijowa, ukraińskiego miasta w dobie globalizacji.
Niektóre referaty, odwołując się do czynników społecznych i kulturowych, poruszały problem dynamiki i stabilności normy językowej. Krasimira Aleksova zagadnienie to rozważała w odniesieniu do normy współczesnego języka bułgarskiego (mówionego), stawiając pytanie o rolę w kodyfikacji językowej samych lingwistów oraz opinii publicznej. Podobne pytanie zawierał referat Dennisa Schellera-Boltza, który wskazał na niedookreślony status nazw żeńskich w języku polskim, porównując go z sytuacją w języku rosyjskim. Obszerny materiał z jednej z małopolskich gmin przedstawiony w kolejnym referacie przez Annę Piechnik pokazywał naruszanie normy językowej w odmianie kancelaryjno-urzędowej polszczyzny.
Wpływ różnic pokoleniowych na zmiany językowe i rolę przekazu międzypokoleniowego podkreślały dwa wystąpienia. Pavol Odaloš analizował dyferencjację słowackiej leksyki, używanej w grupie uczniów i studentów oraz w grupie emerytów. Natomiast Halina Pelcowa przedstawiła konceptualizację przeszłości i teraźniejszości w różnych pokoleniach, zwracając uwagę na ogromną rolę języka – również gwary – w kształtowaniu tego obrazu.
Językowy obraz świata był głównym wątkiem dwóch innych wystąpień. Anna Tyrpa omówiła odzwierciedlony w polskiej leksyce i frazeologii gwarowej podział na grupy społeczne, zawodowe, pokoleniowe i regionalne. Petar Sotirov na przykładzie metafor potocznych z komponentami czasownikowymi pokazał odmienność polskiego i bułgarskiego językowego obrazu świata.
Znaczna liczba wystąpień pokazywała języki słowiańskie w perspektywie historycznej. Trzy referaty związane były z historią polszczyzny w okresie międzywojennym. Referat Mirosławy Sagan-Bielawy dotyczył wpływu realiów społeczno-politycznych panujących w Europie po 1918 r. na sytuację socjolingwistyczną w Polsce i na zmiany w samym języku. Ewa Dzięgiel scharakteryzowała leksykę polskojęzycznej prasy na Ukrainie sowieckiej, kształtowaną pod wpływem języka rosyjskich komunistów. Władysław Śliwiński na przykładzie powieści Grypa szaleje w Naprawie J. Kurka przedstawił metodę stylistycznej analizy terminologii specjalistycznej (administracyjnej, medycznej, szkolnej, prawniczej) w literaturze pięknej z uwzględnieniem aspektu kulturowo-społecznego. Trzy inne referaty pokazywały pewne szczegółowe zjawiska językowe w perspektywie rozwojowej: od XIX w. do początku XXI w. Ewolucji socjolektów białoruskich w tym okresie (z uwzględnieniem języka rosyjskiego) dotyczył referat Eleny Łukaszaniec. Diana Stolac omówiła rozwój różnych technik manipulacji językowej w chorwackiej, dawnej i współczesnej, reklamie prasowej. Materiał literacki z okresu ponad 100 lat oraz współczesna polszczyzna mówiona posłużyły w referacie Zofii Kubiszyn-Mędrali za ilustrację zmian w zakresie funkcji adresatywnych form imion w różnych aktach mowy. 
W podsumowaniu konferencji, dokonanym przez V. Patraša i D. Stolac, zwrócono uwagę na rozległość tematyki poruszanej przez referentów, interdyscyplinarny charakter badań socjolingwistycznych i ich perspektywiczność. Doceniono też zalety trwania słowiańskiej wspólnoty językowej, co podkreślała zwłaszcza przewodnicząca Komisji Socjolingwistyki Halina Kurek, dziękując za bardzo dobrą współpracę w wielojęzycznej grupie.   
Konferencja zakończyła się spotkaniem roboczym członków Komisji Socjolingwistyki, dotyczącym głównie organizacji bloku tematycznego w ramach XVI Międzynarodowego Kongresu Slawistycznego. Skład Komisji został poszerzony o dwóch nowych członków, socjolingwistów bułgarskich: Angela Angelova i Elenę Kanevską-Nikolovą. Następne spotkanie planowane jest na 2019 rok i odbędzie się w Chorwacji, a jego tematem przewodnim będzie pokolenie sieci. 
                         
Mirosława Sagan-Bielawa

Data opublikowania: 18.10.2016
Osoba publikująca: Janusz Smulski